Bệnh Hansen (còn được gọi là bệnh phong) là một bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn phát triển chậm có tên là Mycobacterium leprae gây ra. Bệnh có thể ảnh hưởng đến dây thần kinh, da, mắt và niêm mạc mũi. Với chẩn đoán và điều trị sớm, bệnh có thể được chữa khỏi. Những người mắc bệnh Hansen có thể tiếp tục làm việc và có một cuộc sống năng động trong và sau quá trình điều trị.
Bệnh phong đã từng được coi là một căn bệnh rất dễ lây lan và tàn khốc, nhưng giờ đây chúng ta biết rằng nó không dễ lây lan và việc điều trị rất hiệu quả. Tuy nhiên, nếu không được điều trị, tổn thương thần kinh có thể dẫn đến tê yếu tay và chân, liệt và mù.
Bệnh phong là gì?
Bệnh Hansen (bệnh phong) là một bệnh nhiễm trùng do vi khuẩn Mycobacterium leprae gây ra. Những vi khuẩn này phát triển rất chậm và có thể mất đến 20 năm để phát triển các dấu hiệu nhiễm trùng. Bệnh có thể ảnh hưởng đến dây thần kinh, da, mắt và niêm mạc mũi. Vi khuẩn tấn công các dây thần kinh, có thể sưng tấy dưới da. Điều này có thể khiến các khu vực bị ảnh hưởng mất khả năng cảm nhận và cảm giác đau, có thể dẫn đến thương tích, chẳng hạn như vết cắt và vết bỏng. Thông thường, vùng da bị ảnh hưởng đổi màu và trở nên sáng hơn hoặc tối hơn, thường khô hoặc bong tróc, mất cảm giác, hoặc đỏ do viêm da.
Nếu không được điều trị, tổn thương thần kinh có thể dẫn đến tê liệt tay và chân. Trong những trường hợp rất nặng, người đó có thể bị đa chấn thương do mất cảm giác, và cuối cùng dẫn đến mất ngón chân và ngón tay. Loét giác mạc và mù lòa cũng có thể xảy ra nếu dây thần kinh mặt bị ảnh hưởng. Các dấu hiệu khác của bệnh Hansen tiến triển có thể bao gồm mất lông mày và biến dạng mũi gãy do tổn thương vách ngăn mũi.
Chẩn đoán và điều trị sớm thường ngăn ngừa khuyết tật do căn bệnh gây ra và những người mắc bệnh Hansen có thể tiếp tục làm việc và có một cuộc sống năng động. Sau khi bắt đầu điều trị, người đó không còn khả năng lây nhiễm nữa. Tuy nhiên, điều rất quan trọng là phải hoàn thành toàn bộ quá trình điều trị theo chỉ dẫn của bác sĩ.
Mỗi năm, có khoảng 150 người ở Hoa Kỳ và 250.000 người trên khắp thế giới mắc bệnh. Trước đây, bệnh Hansen được coi là một căn bệnh rất dễ lây lan và tàn khốc, nhưng giờ đây chúng ta biết rằng bệnh này khó lây lan và có thể dễ dàng điều trị một khi được phát hiện. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều kỳ thị và định kiến về căn bệnh này, và những người mắc bệnh bị cô lập và phân biệt đối xử ở nhiều nơi mà căn bệnh này được phát hiện. Cam kết chống lại sự kỳ thị thông qua giáo dục và cải thiện khả năng tiếp cận điều trị sẽ dẫn đến một thế giới không còn căn bệnh hoàn toàn có thể điều trị được này.
Làm thế nào mọi người mắc bệnh Hansen?
Người ta không biết chính xác bệnh Hansen lây giữa người với người như thế nào. Các nhà khoa học hiện cho rằng điều đó có thể xảy ra khi một người mắc bệnh Hansen ho hoặc hắt hơi và một người khỏe mạnh hít phải những giọt chứa vi khuẩn. Cần tiếp xúc gần gũi, kéo dài với người mắc bệnh phong không được điều trị trong nhiều tháng để mắc bệnh.
Bạn không thể mắc bệnh phong do tiếp xúc thông thường với người mắc bệnh như: Bắt tay hoặc ôm, ngồi cạnh nhau trên xe buýt, cùng nhau ngồi ăn cơm
Bệnh phong cũng không lây từ mẹ sang thai nhi trong thời kỳ mang thai và bệnh cũng không lây qua quan hệ tình dục.Do đặc tính phát triển chậm của vi khuẩn và thời gian phát triển các dấu hiệu của bệnh khá lâu nên việc tìm ra nguồn lây nhiễm thường rất khó khăn.
Ở miền nam Hoa Kỳ, một loài thú là armadillos (Tatu chín đai) bị nhiễm vi khuẩn gây bệnh Hansen ở người một cách tự nhiên và chúng có thể lây lan sang người. Tuy nhiên, nguy cơ là rất thấp và hầu hết những người tiếp xúc với armadillos không có khả năng mắc bệnh Hansen.
Vì lý do sức khỏe nói chung, hãy tránh tiếp xúc với armadillos bất cứ khi nào có thể. Nếu bạn đã tiếp xúc và lo lắng về việc mắc bệnh Hansen, hãy đến cơ sở y tế. Bác sĩ sẽ theo dõi bạn theo thời gian và thực hiện kiểm tra da định kỳ để xem bạn có phát triển bệnh hay không. Trong trường hợp hiếm gặp là bạn mắc bệnh Hansen, bác sĩ có thể giúp bạn điều trị.
Ai có nguy cơ?
Ở Hoa Kỳ, bệnh phong rất hiếm gặp. Trên khắp thế giới, có tới 2 triệu người bị tàn tật vĩnh viễn do bệnh phong.Nhìn chung, nguy cơ mắc bệnh đối với bất kỳ người trưởng thành nào trên thế giới là rất thấp. Đó là bởi vì hơn 95% tất cả mọi người có khả năng miễn dịch tự nhiên với căn bệnh này.
Bạn có thể có nguy cơ mắc bệnh nếu bạn sống ở quốc gia có dịch bệnh lan rộng. Các quốc gia đã báo cáo hơn 1.000 trường hợp mới mắc cho WHO từ năm 2011 đến 2015 là:
- Châu Phi: Cộng hòa Dân chủ Congo, Ethiopia, Madagascar, Mozambique, Nigeria, Cộng hòa Thống nhất Tanzania
- Châu Á: Bangladesh, Ấn Độ, Indonesia, Myanmar, Nepal, Philippines, Sri Lanka
- Châu Mỹ: Brazil
Bạn cũng có thể có nguy cơ nếu tiếp xúc gần trong thời gian dài với những người mắc bệnh Hansen chưa được điều trị. Nếu họ chưa được điều trị, bạn có thể nhiễm vi khuẩn gây bệnh Hansen. Tuy nhiên, ngay sau khi bệnh nhân bắt đầu điều trị, họ không còn khả năng lây bệnh.
Dấu hiệu và triệu chứng
Các triệu chứng chủ yếu ảnh hưởng đến da, dây thần kinh và màng nhầy (những vùng mềm, ẩm ngay bên trong các lỗ tự nhiên của cơ thể).
Bệnh có thể gây ra các triệu chứng ngoài da như:
- Các mảng da bị đổi màu, thường phẳng, có thể bị tê và trông nhạt màu (sáng hơn vùng da xung quanh)
- Tăng trưởng (nốt sần) trên da
- Da dày, cứng hoặc khô
- Loét không đau ở lòng bàn chân
- Sưng hoặc cục u không đau trên mặt hoặc dái tai
- Mất lông mày hoặc lông mi
Các triệu chứng do tổn thương thần kinh là:
- Tê vùng da bị ảnh hưởng
- Yếu cơ hoặc tê liệt (đặc biệt là ở bàn tay và bàn chân)
- Các dây thần kinh phì đại (đặc biệt là những dây thần kinh xung quanh khuỷu tay và đầu gối và ở hai bên cổ)
- Các vấn đề về mắt có thể dẫn đến mù lòa (khi dây thần kinh mặt bị ảnh hưởng)
Các triệu chứng do bệnh gây ra ở màng nhầy là:
- Nghẹt mũi
- Chảy máu cam
Vì bệnh Hansen ảnh hưởng đến các dây thần kinh nên có thể xảy ra tình trạng mất cảm giác. Khi bị mất cảm giác, các vết thương như bỏng có thể không được chú ý. Vì bạn có thể không cảm thấy cơn đau có thể cảnh báo cơ thể bạn đang bị tổn hại, nên hãy thận trọng để đảm bảo các bộ phận bị ảnh hưởng trên cơ thể bạn không bị thương.
Nếu không được điều trị, các dấu hiệu của bệnh phong tiến triển có thể bao gồm:
- Liệt và què tay chân
- Cụt ngón chân, ngón tay
- Vết loét mãn tính không lành ở lòng bàn chân
- Mù
- Mất lông mày
- Biến dạng mũi
Các biến chứng khác đôi khi có thể xảy ra là:
- Đau thần kinh
- Đỏ và đau xung quanh khu vực bị ảnh hưởng
- Cảm giác nóng rát ở da
Bệnh được chẩn đoán như thế nào?
Bệnh Hansen có thể được nhận biết bằng sự xuất hiện của các mảng da có thể sáng hơn hoặc tối hơn da bình thường. Đôi khi các vùng da bị ảnh hưởng có thể hơi đỏ. Mất cảm giác ở những mảng da này là phổ biến. Bạn có thể không cảm thấy khi được chạm nhẹ hoặc bị kim chích.
Để chẩn đoán xác định, bác sĩ sẽ lấy mẫu da hoặc dây thần kinh của bạn (thông qua sinh thiết da hoặc dây thần kinh) để tìm vi khuẩn dưới kính hiển vi và cũng có thể làm các xét nghiệm để loại trừ các bệnh về da khác.
Bệnh được điều trị như thế nào?
Bệnh phong được điều trị bằng sự kết hợp thuốc kháng sinh. Thông thường, 2 hoặc 3 loại kháng sinh được sử dụng cùng một lúc. Đó là dapsone với rifampicin và clofazimine được thêm vào đối với một số tuýp. Điều này được gọi là liệu pháp đa thuốc. Chiến lược này giúp ngăn chặn sự phát triển của vi khuẩn kháng thuốc, điều có thể xảy ra do thời gian điều trị kéo dài.
Điều trị thường kéo dài từ một đến hai năm. Bệnh có thể khỏi nếu điều trị đúng theo chỉ định.
Nếu bạn đang điều trị bệnh Hansen, điều quan trọng là:
Hãy cho bác sĩ biết nếu bạn bị tê hoặc mất cảm giác ở một số bộ phận của cơ thể hoặc từng mảng trên da. Điều này có thể do tổn thương thần kinh do nhiễm trùng. Nếu bạn bị tê và mất cảm giác, hãy cẩn thận hơn để ngăn ngừa các vết thương có thể xảy ra, chẳng hạn như bỏng và đứt tay.
Dùng thuốc kháng sinh cho đến khi hoàn tất liệu trình. Nếu bạn dừng lại sớm hơn, vi khuẩn có thể bắt đầu phát triển trở lại và bạn có thể bị bệnh trở lại.
Hãy cho bác sĩ biết nếu các mảng da bị ảnh hưởng trở nên đỏ và đau, các dây thần kinh trở nên đau hoặc sưng lên, hoặc bạn bị sốt vì đây có thể là các biến chứng của bệnh Hansen và có thể cần điều trị tích cực hơn bằng các loại thuốc có thể giảm viêm.
Nếu không được điều trị, tổn thương thần kinh có thể dẫn đến tê liệt và què tay và chân. Trong những trường hợp rất nặng, người đó có thể bị đa chấn thương do mất cảm giác, và cuối cùng có thể dẫn đến mất ngón chân và ngón tay. Loét giác mạc hoặc mù cũng có thể xảy ra nếu dây thần kinh mặt bị ảnh hưởng, do giác mạc (bên ngoài) mắt mất cảm giác. Các dấu hiệu khác của bệnh phong tiến triển có thể bao gồm mất lông mày và biến dạng mũi do tổn thương vách ngăn mũi.
Kháng sinh được sử dụng trong quá trình điều trị sẽ tiêu diệt vi khuẩn gây bệnh phong. Nhưng trong khi phương pháp điều trị có thể chữa khỏi bệnh và ngăn ngừa bệnh trở nên tồi tệ hơn, thì nó không hồi phục được tổn thương thần kinh hoặc biến dạng xảy ra trước khi chẩn đoán. Vì vậy, điều rất quan trọng là bệnh phải được chẩn đoán càng sớm càng tốt, trước khi xảy ra bất kỳ tổn thương thần kinh vĩnh viễn nào.
