Herpes là bệnh lý nhiễm trùng do vi-rút Herpes simplex gây ra. Chúng tạo nên các vết trợt/loét hay bóng nước bên trong hoặc xung quanh miệng hay sinh dục, cùng với các triệu chứng khác.
Có 2 loại HSV:
- Vi-rút Herpes simplex tuýp 1 (HSV-1) gây herpes ở miệng, ảnh hưởng đến miệng và vùng da xung quanh nhưng không ảnh hưởng vùng sinh dục.
- Vi-rút Herpes simplex tuýp 2 (HSV-2) gây herpes sinh dục, thường lây truyền qua đường tình dục.
Không có phương pháp điều trị khỏi mắc herpes, nhưng có thể điều trị quản lý triệu chứng và giảm nguy cơ tái phát nặng nề và truyền bệnh cho bạn tình.
HSV là loại vi-rút phổ biến. Theo tổ chức Y tế thế giới (WHO), khoảng 67% người dưới 50 tuổi nhiễm HSV-1, 13% người dưới 50 tuổi mắc HSV-2.
HERPES SINH DỤC LÀ GÌ?
Herpes sinh dục là bệnh lý lây truyền qua đường tình dục phổ biến, với khoảng 572,000 người mắc mới mỗi năm, theo Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh (CDC).
Tuy nhiên, một người mắc herpes sinh dục có thể không có triệu chứng hoặc triệu chứng rất nhe. Hầu hết mọi người không biết rằng mình đã mắc bệnh. Xấp xỉ 87.4% người từ 14-49 tuổi mắc herpes sinh dụng không được chẩn đoán lâm sàng.
Các triệu chứng đặc trưng của herpes sinh dục là các sang thương mụn nước/bóng nước nhỏ, còn được gọi là vết trợt/loét lạnh khi ở trên mặt, thường thấy xung quanh bộ phận sinh dục, trực tràng hoặc miệng. Các mụn nước chứa dịch vỡ ra và sau đó biến thành những vết loét nhỏ, đau, có thể kéo dài từ hai đến bốn tuần sau khi chúng vỡ ra.
Đôi khi, đặc biệt là với đợt bùng phát mụn rộp sinh dục đầu tiên, mọi người có thể có các triệu chứng ảnh hưởng đến toàn bộ cơ thể, chẳng hạn như:
- sốt
- đau đầu
- nhức mỏi cơ thể
- sưng hạch bạch huyết
- đi tiểu đau
- nhiễm trùng mắt
Sau khi một người bị bùng phát mụn rộp sinh dục lần đầu, họ có khả năng bị nhiều lần nữa vì mụn rộp không bao giờ biến mất hoàn toàn. Các đợt bùng phát mụn rộp sau này thường nhẹ hơn lần đầu.
Mụn rộp sinh dục chủ yếu do HSV-2 gây ra nhưng cũng có thể do HSV-1 gây ra.
Nhiễm HSV-2 thường chỉ lây lan khi tiếp xúc tình dục với người bị nhiễm HSV-2 ở bộ phận sinh dục. Một người cũng có thể bị nhiễm HSV-1 ở bộ phận sinh dục khi quan hệ tình dục bằng miệng với người bị nhiễm HSV-1 ở miệng.
Vi-rút herpes sinh dục không thể lây lan qua tiếp xúc chung với các đồ vật, chẳng hạn như nhà vệ sinh, tay nắm cửa hoặc khăn tắm.
HERPES MIỆNG LÀ GÌ?
Hơn một nửa số người Mỹ trưởng thành bị mụn rộp miệng. Một số ước tính cho biết có tới 80% người Mỹ trưởng thành bị mụn rộp miệng.
Herpes miệng chủ yếu do HSV-1 gây ra, mặc dù cũng có thể bị nhiễm HSV-2 quanh miệng.
Đầu tiên, người bệnh bị bùng phát mụn rộp miệng có thể cảm thấy ngứa, rát hoặc châm chích quanh miệng, môi hoặc lưỡi. Sau đó, vết loét hoặc mụn nước nhỏ có thể phát triển ở những vùng này hoặc bất cứ nơi nào trên da.
Khoảng bốn đến sáu ngày sau khi những vết loét này bắt đầu rỉ dịch, chúng bắt đầu lành lại bằng cách tạo thành một lớp mài. Đợt bùng phát mụn rộp miệng có thể kéo dài từ hai đến ba tuần, có thể ngắn hơn thời gian bùng phát mụn rộp sinh dục từ hai đến sáu tuần.
TRIỆU CHỨNG MỤN RỘP
Người bệnh có các triệu chứng của mụn rộp đầu tiên có thể cảm thấy châm chích, ngứa hoặc bỏng rát, sau đó nhận thấy vết loét hoặc mụn nước hình thành quanh miệng hoặc bộ phận sinh dục.
Các triệu chứng có xu hướng phát triển từ 2–20 ngày sau khi tiếp xúc với vi-rút.
- Triệu chứng mụn rộp miệng
Mụn rộp miệng gây ra mụn nước, phát triển trong hoặc xung quanh môi và miệng.
Đôi khi những mụn nước này hình thành ở những nơi khác trên mặt hoặc lưỡi và hiếm gặp hơn ở những vùng da khác.
Các vết loét thường kéo dài 2–3 tuần một lần trước khi khỏi hẳn.
- Triệu chứng mụn rộp sinh dục
Những vết loét này có xu hướng phát triển trên dương vật, xung quanh hoặc bên trong âm đạo, trên mông hoặc hậu môn, mặc dù chúng có thể hình thành trên các vùng da khác.
Herpes cũng có thể gây đau khi đi tiểu và thay đổi dịch tiết âm đạo.
Với người bệnh bị các vết loét lần đầu tiên, chúng có thể kéo dài từ 2–6 tuần trước khi khỏi hẳn.
Ngay sau đợt bùng phát ban đầu này, các triệu chứng có thể tái phát thường xuyên. Theo thời gian, các đợt bùng phát có thể xảy ra ít thường xuyên hơn và các triệu chứng thường trở nên ít nghiêm trọng hơn.
- Các triệu chứng khởi đầu
Những triệu chứng xảy ra khi một người lần đầu tiên bị nhiễm bệnh.
Bên cạnh vết loét hoặc mụn nước, herpes có thể gây ra:
- đau và ngứa
- sưng hạch bạch huyết
- cơn sốt
- mệt mỏi và cảm giác uể oải
Trong hầu hết các trường hợp, tổn thương lành mà không để lại sẹo lâu dài.
- Triệu chứng tái phát
Các triệu chứng xuất hiện lại tương tự như các triệu chứng ban đầu. Tuy nhiên, chúng có xu hướng ít nghiêm trọng hơn và kéo dài trong thời gian ngắn hơn.
Nghiên cứu cho thấy rằng khoảng 33% những người bị mụn rộp miệng và 50% những người bị mụn rộp sinh dục gặp phải các triệu chứng tái phát.
Theo Hiệp hội Sức khỏe Tình dục Hoa Kỳ, trong mỗi lần tái phát, các triệu chứng của mụn rộp miệng có xu hướng kéo dài 8–10 ngày.
Các triệu chứng tái phát mụn rộp sinh dục cũng kéo dài 8–10 ngày và sẽ có ít vết loét hơn so với giai đoạn đầu. Người bệnh có thể truyền mụn rộp sinh dục trong 2–5 ngày khi tái phát.
- Nguyên nhân
Khi HSV hiện diện trên da, nó có thể dễ dàng truyền từ người này sang người khác khi tiếp xúc với vùng da ẩm ướt ở miệng và bộ phận sinh dục, bao gồm cả hậu môn.
Vi-rút cũng có thể lây lan qua tiếp xúc với các vùng da khác và mắt.
Một người không thể nhiễm HSV bằng cách chạm vào một đồ vật hoặc bề mặt, chẳng hạn như chậu rửa mặt hoặc khăn tắm.
Nhiễm trùng có thể xảy ra theo những cách sau:
- quan hệ tình dục qua đường âm đạo hoặc hậu môn mà không sử dụng biện pháp bảo vệ hàng rào, chẳng hạn như bao cao su
- dùng chung đồ chơi tình dục
- có bất kỳ tiếp xúc bằng miệng hoặc bộ phận sinh dục nào khác với người bị mụn rộp
Vi-rút dễ lây lan nhất trong khoảng thời gian khi các triệu chứng xuất hiện lần đầu tiên và trước khi chúng lành lại. Người bệnh có thể truyền vi-rút khi không có triệu chứng nhưng ít phổ biến hơn.
Nếu một người bị mụn rộp sinh dục có sang thương loét trong khi sinh, vi-rút có thể truyền sang em bé.
- HSV và HIV
Những người bị mụn rộp sinh dục có nguy cơ nhiễm và lây truyền HIV cao hơn, vì vết loét trên da có thể tạo điều kiện thuận lợi cho khả năng lây nhiễm của HIV vào cơ thể.
HSV-2 làm tăng số lượng tế bào CD4 trong lớp lót sinh dục nơi xảy ra tổn thương HSV-2, điều này có thể làm tăng nguy cơ lây nhiễm nếu một người tiếp xúc với HIV.
Ngoài ra, những người nhiễm HIV có hệ thống miễn dịch suy yếu, làm tăng nguy cơ biến chứng nghiêm trọng hơn.
Ví dụ: nếu một người bị mụn rộp ở miệng và hệ thống miễn dịch suy yếu, họ có thể có nguy cơ cao mắc viêm giác mạc (một loại viêm mắt) hoặc viêm não.
Nếu một người có hệ thống miễn dịch suy yếu và mụn rộp sinh dục, hiếm khi có nguy cơ cao hơn phát triển các biến chứng viêm não, mắt, thực quản, phổi hoặc gan, cũng như nhiễm trùng lan rộng.
- Khi nào cần đi khám bác sĩ?
Bởi vì người bệnh có thể không có triệu chứng ngay cả khi họ bị mụn rộp, nên có thể khó biết khi nào nên đi khám bác sĩ để chẩn đoán và điều trị.
Tổ chức kế hoạch hóa gia đình Hoa Kỳ khuyến nghị người dân nên đến gặp chuyên gia chăm sóc sức khỏe ngay khi họ nhận thấy vết loét trên hoặc xung quanh bộ phận sinh dục. Các bệnh lây truyền qua đường tình dục khác, chẳng hạn như giang mai, có thể có các triệu chứng tương tự nhưng đòi hỏi điều trị khác. Hiệp hội Sức khỏe Tình dục Hoa Kỳ cũng khuyên bạn nên đi khám bác sĩ để được chỉ định cấy bất kỳ tổn thương hoặc mụn rộp trên da mà bạn phát hiện được.
Mọi người có thể muốn làm xét nghiệm STI tại nhà trước khi gặp bác sĩ. Tuy nhiên, các xét nghiệm tại nhà không nên dùng để thay thế chẩn đoán và điều trị đúng chuyên môn.
- Điều trị
Có một số lựa chọn điều trị cho cả herpes miệng và sinh dục:
- Phương pháp điều trị tại nhà
Mọi người không nên cố gắng điều trị mụn rộp tại nhà mà không tham vấn với bác sĩ trước. Không có nghiên cứu nào chứng minh hiệu quả của các biện pháp điều trị tại nhà trong việc điều trị các triệu chứng mụn rộp.
Những điều sau đây có thể giúp giảm bớt sự khó chịu do các triệu chứng mụn rộp ở một số người bệnh:
- dùng thuốc giảm đau, chẳng hạn như acetaminophen hoặc ibuprofen
- tắm nước muối nhẹ hoặc ngâm mình trong bồn tắm ngồi ấm
- phun nước từ chai hoặc chậu vệ sinh lên mụn nước/bóng nước để giảm đau khi đi tiểu
- thoa gel lô hội lên vết loét
- thoa dầu bôi trơn vào vùng da bệnh
- mặc quần áo rộng rãi để tránh kích ứng
- hạn chế hoạt động tình dục, ngay cả khi có biện pháp bảo vệ, cho đến khi hết các triệu chứng
- bôi kem hoặc lotion dưỡng da vào niệu đạo trước khi đi tiểu, chẳng hạn như kem có chứa chất gây tê lidocain
Một số người thấy rằng sử dụng túi nước đá sẽ giúp ích. Tuy nhiên, không bao giờ được chườm đá trực tiếp lên da – trước tiên hãy bọc nó trong một miếng vải.
- Thuốc
Không có loại thuốc nào có thể loại bỏ được virus herpes. Tuy nhiên, bác sĩ có thể kê đơn thuốc kháng vi-rút, chẳng hạn như acyclovir, để ngăn vi-rút nhân lên.
Trong khi đó, các phương pháp điều trị mụn rộp không kê đơn, thường là dạng kem, có thể giúp kiểm soát cảm giác kiến bò, ngứa và đau.
Để giảm đáng kể thời gian bùng phát (cấp tính), hãy bắt đầu điều trị trong vòng 24 giờ kể từ khi có các triệu chứng đầu tiên, càng sớm càng tốt ngay khi cảm giác kiến bò xuất hiện.
Nếu một người sử dụng thuốc kháng vi-rút, các triệu chứng có thể hết nhanh hơn 1–2 ngày so với khi họ không sử dụng phương pháp điều trị nào. Thuốc cũng có thể làm giảm mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng.
Nếu một người có ít hơn sáu lần tái phát mụn rộp sinh dục mỗi năm, bác sĩ có thể kê đơn thuốc kháng vi-rút cho mỗi lần tái phát.
Nếu một người bị tái phát thường xuyên hơn, bác sĩ có thể khuyên dùng thuốc kháng vi-rút trong 6–12 tháng mỗi lần.
Dùng các loại thuốc này hàng ngày trong thời gian dài hơn có thể làm giảm đáng kể nguy cơ truyền mụn rộp cho bạn tình, mặc dù vẫn có khả năng xảy ra.
- Các tips phòng ngừa
Các chiến lược sau đây có thể làm giảm nguy cơ phát triển hoặc lây truyền bệnh mụn rộp:
- sử dụng biện pháp bảo vệ hàng rào, chẳng hạn như bao cao su, khi quan hệ tình dục
- tránh quan hệ tình dục trong khi có triệu chứng
- tránh hôn và quan hệ tình dục bằng miệng khi có vết loét quanh miệng
- rửa tay kỹ lưỡng, đặc biệt là sau khi chạm vào vùng da bệnh trong đợt bùng phát
Một số người cũng nhận thấy rằng căng thẳng, mệt mỏi, bệnh tật, da bị cọ sát và tắm nắng có thể khiến các triệu chứng tái phát.
Xác định và tránh những tác nhân này có thể giúp giảm số lần bùng phát.
